Ocenianie dostępności cyfrowej w oparciu o standard WCAG jest trudne, czasochłonne, kosztowne i niekoniecznie skuteczne. Czy istnieją jakieś łatwiejsze, szybsze, a przede wszystkim tańsze alternatywy dla audytów dostępności, które - przyznajmy to otwarcie - dla większości zwłaszcza mniejszych podmiotów publicznych są w zasadzie nieosiągalne głównie ze względu na koszty.
Owszem, istnieją, choć - i to również przyznajmy otwarcie - trudno znaleźć opracowanie prezentujące takie alternatywy.
Jedną z nich są słabo spopularyzowane heurystyki dostępności opracowane przez specjalistów dostępności z Deque Corporation: Denisa Boudreau i Caitlin Geier. Uzyskaliśmy zgodę na ich polskie opracowanie i opublikowanie na licencji CC BY-NC-SA 4.0, co czynimy z ogromną wdzięcznością i satysfakcją.
Pobierz Heurystyki dostępności, PDF, 440KB
Czym są heurystyki?
Heurystyki to uproszczone metody wnioskowania, którymi posługujemy się w skomplikowanych sytuacjach. Już ta definicja brzmi zachęcająco, bo zapowiada metodę z natury rzeczy uproszczoną. Heurystyki wywodzą się z badań psychologicznych, a do prac nad projektami cyfrowymi wprowadził je na początku lat 90. ubiegłego wieku Jacob Nielsen, który z Ralfem Molichem wpadł na pomysł stworzenia heurystyki służącej do oceny użyteczności oprogramowania. 10 heurystyk zaproponowanych przez Nielsena stało się do dziś obowiązującym kanonem projektowania użytecznych produktów cyfrowych.
Na grunt dostępności cyfrowej ideę Nielsena zaadaptowali specjaliści z Deque Corportion. Zainteresowanym warto polecić webinar Intro to Accessibility Heuristics. A Practical Framework for Evaluating Designs for Accessibility (Wprowadzenie do Heurystyk dostępności. Praktyczne ramy oceny projektów pod kątem ich dostępności). Podczas webinaru Denis Boudreau pokazuje, jak wykorzystano heurystyki dostępności w pracach przygotowawczych do przeprojektowania witryny deque.com. Webinar jest wprawdzie prowadzony w języku angielskim, ale automatycznie wygenerowane polskie napisy pozwolą skorzystać także osobom nieznającym j. angielskiego.
Korzyści z zastosowania heurystyk
Przede wszystkim oszczędzają czas.
Na etapie projektowania produktu cyfrowego, np. strony internetowej lub aplikacji mobilnej heurystyki dają dużą szansę na znalezienie wystarczająco dobrych rozwiązań bez konieczności analizowania za każdym razem wszystkich danych. Pozwalają również uniknąć pewnych błędów projektowych, które mogłyby wpłynąć na dostępność cyfrową strony internetowej, aplikacji mobilnej czy innego produktu.
Ocena istniejącej strony internetowej czy aplikacji mobilnej za pomocą heurystyk dostępności może w krótkim czasie pomóc zidentyfikować te ich elementy, które powodują bądź mogą powodować problemy z dostępnością. Pozwala wskazać na elementy, które warto poddać dokładniejszej analizie i testom.
Czego heurystyki nie zapewnią
Heurystyki nie są metodą systematycznej, kompleksowej analizy i oceny. Nie możemy więc oczekiwać, że ich zastosowanie do badania przyniesie listę wszystkich występujących na stronie czy w aplikacji problemów dostępności.
Zastosowanie heurystyk nie przyniesie odpowiedzi na pytania o zgodność strony czy aplikacji mobilnej z wymaganiami WCAG, bo heurystyki w ogóle nie odnoszą się do kryteriów sukcesu WCAG.
Ocena heurystyczna jest techniką badania w oparciu o listę ogólnych wytycznych, zasad, „dobrych praktyk”. Heurystyki nie wskazują na konkretne rozwiązania i funkcjonalności, które powinny się znaleźć na stronie internetowej czy w aplikacji, nie oferują listy konkretnych elementów wymagających oceny czy przetestowania.
Efekt zastosowania heurystyk zależy ostatecznie od kompetencji osób badających, od umiejętności przełożenia ogólnych zasad na praktykę.
Oczywiście, projektant czy oceniajacy stronę lub aplikację recenzent nie jest pozostawiony samemu sobie w doborze szczegółowych kryteriów oceny.
Szczegółowe kryteria oceny
Oryginalne heurystyki dostępności mają swoją krótką, acz znaczącą historię.
W pierwszej z wersji, do których udało nam się dotrzeć, autorzy przedstawili 10 heurystyk i dołączyli do nich 70 konkretnych punktów kontrolnych - po 7 punktów kontrolnych do każddej heurystyki.
Do w wersji oznaczonej jako finalna (pobierz oryginalne Accessibility Heuristics, V1.4) autorzy nie dołączyli punktów kontrolnych, ograniczając publikację jedynie do heurystyk. Ale w wersji prezentowanej podczas webinarium Denis Boudreau przedstawia zdjęcia 5 stron publikacji, na których każda z heurystyk jest uszczegółowiona 4 przykładowymi „punktami wyjścia” do oceny, ilustrującymi poszczególne heurystyki.
Autorzy dokonali więc świadomie znacznego ograniczenia szczegółowego interpretowania poszczególnych heurystyk. To zrozumiałe.
Nie jest możliwe, a na pewno byłoby bardzo trudne zestawienie pełnej listy kontrolnej, zawierającej idealne opisy cech, funkcji, elementów, które stanowią o dostępności cyfrowej stron i aplikacji internetowych. Ale nawet, gdyby to było możliwe i łatwe, to taka lista kontrolna liczyłaby zapewne kilkaset pozycji. W efekcie byłaby trudna w użyciu.
Recenzja heurystyczna z założenia opiera się na niewielkim zestawie łatwych do zapamiętania ogólnych wytycznych, ogólnych zaleceń.
O polskiej adaptacji
Podstawą polskiej adaptacji heurystyk dostępności była ich pierwsza wersja, zawierająca wspomnianą listę kontrolną z 70 punktami kontrolnymi. Nie wszystkie z nich udało się przetłumaczyć na język polski. Uznaliśmy jednak, że istotniejsza jest wierność przekazu niż wierność przekładu. Zamiast kilku trudnych czy wręcz niemożliwych do zwięzłego przetłumaczenia punktów kontrolnych zaproponowaliśmy własne, zbliżone do oryginalnych albo wskazujące na inny, ale równie istotny dla danej heurystyki aspekt dostępności, jak pozostałe wyszczególnione przez autorów.
Naszą ambicją było nie tylko „dochowanie wierności oryginałowi”, ale także - a może nawet przede wszystkim - sformułowanie listy kontrolnej w tak prostym językiem, jak to możliwe, a równocześnie bez zbyt daleko idących uproszczeń. Wydaje się, że ten cel został w dużej mierze osiągnięty.
Wykorzystanie heurystyk
Z heurystyk dostępności może skorzystać każdy projektant i twórca strony internetowej. Można z nich korzystać na wszystkich etapach życia produktu cyfrowego - od momentu projektowania pierwszych makiet poczynając. Można z nich korzystać do oceny istniejących stron internetowych i aplikacji mobilnych.
Publikujemy Heurystyki dostępności na warunkach bardzo liberalnej licencji CC BY-NC-SA 4.0 - Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Krótko mówiąc:
Masz prawo: dzielić się utworem z innymi, kopiować go rozpowszechniać w dowolnym medium i formacie, adaptować - remiksować, zmieniać i tworzyć na jego podstawie własne opracowania.
Na warunkach:
- Uznanie autorstwa - oznacz autorstwo pierwowzoru, podaj link do licencji oraz wskaż zmiany, jeśli zostały dokonane, nie sugerując, że licencjodawca udziela poparcia dla Ciebie lub sposobu, w jaki wykorzystujesz utwór.
- Użycie niekomercyjne - nie możesz wykorzystywać utworu do celów komercyjnych, np. uzyskiwania dochodu z rozpowszechniania jego kopii, ale możesz wykorzystać w przedsięwzięciach komercyjnych nad poprawą dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych.
- Na tych samych warunkach - Remiksując utwór, przetwarzając go lub tworząc na jego podstawie, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał.
Będziemy wdzięczni za każdą sugestię, która pozwoli uczynić to opracowanie łatwiejszym w użyciu. Uwagi prosimy kierować pocztą elektroniczną na adres Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript..
Stefan Wajda